न बहुव्रीहौ इति सूत्रसमीक्षणम्
by Kuldeep Singh*,
- Published in Journal of Advances and Scholarly Researches in Allied Education, E-ISSN: 2230-7540
Volume 15, Issue No. 12, Dec 2018, Pages 593 - 597 (5)
Published by: Ignited Minds Journals
ABSTRACT
युस्मदस्मदोर्बहुव्रीहिसमासे चिकीर्षिते “त्वकं पिता यस्य” “अहमहं पिता यस्य” इत्यर्थे बहुव्रीहेः सुबन्तसमुदायनिमित्तकत्वे बहिरङ्गत्वात् अज्ञाताद्यर्थविवक्षायाम् “अव्ययसर्वनामकच्प्राक्टेः”[1] इति सूत्रेण विधीयमानस्याकचः सुबन्तद्वयानिमित्तकत्वेनानन्तरङ्गतयः अज्ञातः कुत्सितो वा अहं त्व्च इत्यर्थे अकच्प्रत्यये कृते “युस्मकद् सु पितृ सु” इति दशायां बहुव्रीहिसमासे त्वकत्पितृकः मकत्पितृक इति रूपं प्राप्नोति इष्यते तु त्वत्कपितृकः मत्कपितृकः। अतः इष्टरूपसिद्धयर्थं भगवता पाणिनिना सूत्रमुक्तं “न बहुव्रीहौ”[2] इति। इदं द्विपदात्मकं सूत्रम्। सूत्रार्थस्तु बहुव्रीहिसमासे चिकीर्षिते सर्वनामसंज्ञकानि न भवन्ति इति।
KEYWORD
बहुव्रीहौ, सूत्रसमीक्षणम्, विधीयमानस्याकचः, अव्ययसर्वनामकच्प्राक्टेः, दशायां, त्वकत्पितृकः, मकत्पितृक, इष्टरूपसिद्धयर्थं, द्विपदात्मकं, सूत्रम्